در دنیای امروز کسب و کارها، فرانچایز یکی از مدل‌های تجاری محبوب و پرکاربرد به شمار می‌رود. این مفهوم که ریشه در واژه فرانسوی “franchir” به معنای “آزاد کردن” دارد، امروزه به یک استراتژی رایج در گسترش سریع یک برند و مدل کسب و کار تبدیل شده است. اما فرانچایز دقیقاً چیست؟ چگونه پا به عرصه وجود گذاشت و انواع مختلف آن کدامند؟
در این مقاله، به بررسی مفهوم فرانچایز، تاریخچه آن و انواع گوناگون این مدل تجاری خواهیم پرداخت. درک عمیق این مفاهیم می‌تواند برای کارآفرینان، سرمایه‌گذاران و علاقه‌مندان به دنیای کسب و کار، بسیار حائز اهمیت باشد.
فرانچایز، در واقع یک قرارداد تجاری است که در آن یک شرکت یا فرانچایزر، به افراد یا شرکت‌های دیگر (فرانچایزی‌ها) اجازه می‌دهد تا با استفاده از نام تجاری، سیستم‌های عملیاتی، فرآیندها و محصولات یا خدمات آن شرکت، یک کسب و کار را راه‌اندازی و اداره کنند. این مدل، فرصتی برای گسترش سریع یک برند و مفهوم تجاری را در سطح ملی یا حتی بین‌المللی فراهم می‌کند و از طرف دیگر به فرانچایزی‌ها امکان راه‌اندازی سریع و کم دردسر یک کسب و کار را می‌دهد.
اگرچه ریشه‌های فرانچایز به قرن‌ها پیش باز می‌گردد، اما رشد واقعی آن در قرن بیستم و با ظهور زنجیره‌های رستوران‌ها و فروشگاه‌های زنجیره‌ای آغاز شد. امروزه فرانچایزها در بخش‌های مختلفی از جمله خرده‌فروشی، رستوران‌داری، خدمات و حتی آموزش گسترش یافته‌اند.
۱. مفهوم فرانچایز: اصول و عناصر این مدل کسب و کار
فرانچایز به عنوان یک مدل موفق در کسب و کارها شناخته می‌شود. در این مدل، یک شرکت (فرانچایزدهنده) حق استفاده از نام تجاری، محصولات، خدمات و روش‌های عملیاتی خود را به یک شخص حقیقی یا حقوقی (فرانچایزگیرنده) واگذار می‌کند. فرانچایزگیرنده سپس با پرداخت هزینه‌هایی شامل حق ورود، حق استفاده و حق تبلیغات، بهره‌برداری از نام تجاری و فرمول‌های موفق شرکت فرانچایزدهنده را در یک واحد کسب و کار مستقل دنبال می‌کند.
هنگامی که یک کسب و کار می خواهد سهم بازار یا محدوده جغرافیایی خود را با هزینه کم افزایش دهد، ممکن است محصول و نام تجاری خود را فرانچایز کند. فرنچایز یک سرمایه گذاری مشترک بین یک امتیاز دهنده و یک امتیاز دهنده است. فرنچایز دهنده که کسب و کار اصلی است، حق استفاده از نام و ایده خود را می‌فروشد. امتیاز گیرنده این حق را برای فروش کالاها یا خدمات فرنچایز دهنده تحت یک مدل تجاری و علامت تجاری موجود خریداری می‌کند.
فرنچایز یک راه محبوب برای کارآفرینان برای راه اندازی یک کسب و کار است، به خصوص زمانی که وارد یک صنعت بسیار رقابتی مانند فست فود می‌شوند. یک مزیت بزرگ برای خرید حق امتیاز این است که به نام تجاری یک شرکت معتبر دسترسی دارید. شما نیازی به صرف منابع برای ارائه نام و محصول خود به مشتریان ندارید.
نکات کلیدی در مفهوم فرانچایز:
- فرنچایز کسب و کاری است که به موجب آن مالک به فعالیت‌های آن – همراه با محصولات، نام تجاری و دانش خود – در ازای دریافت هزینه حق امتیاز مجوز می‌دهد.
- فرنچایز‌دهنده کسب و کاری است که به صاحبان امتیاز مجوز می‌دهد.
- قانون فرانشیز یا فرانچایز از فرانشیزکنندگان می‌خواهد که اطلاعات عملیاتی کلیدی را برای صاحبان امتیاز احتمالی فاش کنند.
- حق امتیازهای جاری پرداختی به فرنچایزرها بر اساس صنعت متفاوت است و می‌تواند بین 4.6 تا 12.5 درصد باشد.
۲. تاریخچه فرانچایز: ریشه‌ها و تکامل این مدل کسب و کار
در خصوص تاریخچه فرنچایز زمان دقیق تعیین شده ای وجود ندارد امّا مدارک و شواهد از برقراری نوعی فرانچایز اولیه در ابتدای رنسانس با اکتشاف و یافتن سرزمین‌های جدید توسط دولت‌ها نشان می‌دهد. دولت‌ها برای دادن هزینه‌های سفر و از این قبیل موارد، امتیازاتی انحصاری برای فروش کالاهای خاص به افراد مختلف می‌دادند. بجز این موارد، اولین حق امتیاز را به تولید کننده چرخ خیاطی سینگر تعمیم داده اند با این حال ادله محکمی برای آن وجود ندارد.
در سده 1700 میلادی، دوره استعمار در دنیای جدید، «بنجامین فرانکلین» چیزی نزدیک به آنچه که همه ما به عنوان مفهوم فرنچایز مدرن می شناسیم، توسعه داد. فرانکلین شراکتی را در یک تجارت چاپخانه تشکیل داد. آن قرارداد حق رای اولیه، مالکیت معنوی و تقسیم حقوق صاحبان سهام و مشارکت در سود را تعریف و تشریح کرد.
اولین امتیازدهنده مدرن امروزی احتمالاً مارتا ماتیلدا هارپر، یک کانادایی-آمریکایی بود که در سال 1891 شروع به ارائه امتیاز به فروشگاه های روش هارپر کرد. او که مقر اصلی آن در روچستر، نیویورک است، بسیاری از عناصری را که ما انتظارش را داریم در فرانچایز مراقبت از مو خود گنجاند. سیستم فرانشیز تجاری مدرن شامل آموزش اولیه و مداوم، محصولات برند، بازدیدهای میدانی، تبلیغات، بیمه گروهی و انگیزه فروش بود. هارپر کسب و کار سالن خود را در سال 1888 آغاز کرد و سیستم حق رای را به بیش از 500 سالن و آموزشگاه در اوج خود گسترش داد و آخرین مکان در سال 1972 بسته شد.
۳. انواع فرانچایزها: از رستوران‌ها تا فروشگاه‌های زنجیره‌ای
فرانچایزها در بسیاری از صنایع و بخش‌های مختلف قابل اجرا هستند. در زیر به برخی از انواع فرانچایزها اشاره می‌شود که مطرح‌ترین آنها امروزه فرانچایزهای غذایی هستند:
- فرانچایزهای رستوران: شامل زنجیره‌های مشهوری چون مک‌دونالدز، کِنتاکی فراید چیکِن و پیتزا هات است که در سراسر جهان شعبه‌های خود را دارند.
- فرانچایزهای خدماتی: مانند هتل‌ها، آژانس‌های مسافرتی و شرکت‌های اجاره خودرو.
- فرانچایزهای خرده‌فروشی: شامل فروشگاه‌های زنجیره‌ای آرایشی، مواد غذایی، لباس و الکترونیک است.
- فرانچایزهای آموزشی: نمونه‌هایی چون مدارس خصوصی، موسسات آموزش زبان و آموزش مهارت‌های فنی نیز نوعی فرانچایز هستند.
فرانچایز در ایران
در ایران نیز مانند دیگر کشورها، فرانچایز و سیستم فرانچایزینگ راه‌اندازی شده است. به شکل دقیق تاریخچه‌ای از فرانچایزها در ایران وجود ندارد امّا اگر بخواهیم فرانچایزهای شناخته شده را بررسی کنیم، افق کوروش، امروزه یکی از بزرگ‌ترین فروشگاه‌های زنجیره‌ای با حق امتیاز فرانچایز به شمار می‌رود.
کول کاپ؛ فرانچایز فست فود ایرانی
یکی از فرانچایزهای فست فود ایرانی با محصولات، خدمات و برندی جذاب، فرانچایز کول کاپ است. ما در مجموعه کول کاپ با بیش از 1 دهه سابقه، هم‌اکنون در حال خدماتی‌دهی در استان‌های مختلف ایران است. کول کاپ با طراحی اولین لیوان خوشمزه و شگفت‌انگیز فست فودی توانسته علاقمندان به خود را به راحتی جذب خود کند.
نتیجه‌گیری
فرانچایز به عنوان یک مدل موفق و پرکاربرد در صنعت کسب و کار شناخته می‌شود. این مدل با انتقال حق استفاده از نام تجاری، محصولات و روش‌های عملیاتی یک شرکت به یک شخص حقیقی یا حقوقی، امکان بهره‌برداری از تجربه، نام تجاری و فرمول‌های موفق را به فرانچایزگیرنده می‌دهد. تاریخچه فرانچایز به قدمتی بیش از 150 ساله بازمی‌گردد و در سال‌های اخیر، این مدل به یکی از محبوب‌ترین روش‌های کسب و کار در سراسر جهان تبدیل شده است. با وجود انواع مختلف فرانچایزها، هرکدام از آنها در صنایع مختص به خود به کار گرفته می‌شوند و به فرآیند رشد و توسعه کسب و کار کمک می‌کنند.